Haar blik, haar glanzende ogen, haar stralende lach: ik zal het nooit vergeten. Mijn oudste dochter Lisa (3 jaar oud) leerde onlangs fietsen, zonder zijwieltjes welteverstaan en ze is daar – terecht – mega trots op. Wat ging aan dit succesmoment vooraf?
Tot voor kort racete Lisa op haar groene loopfiets door onze Zwolse wijk. De laatste tijd steeds sneller, al balancerend met de voetjes hoog boven de grond en keurig remmend aan het einde van de stoep; Lisa voelde zich als een vis in het water op haar groene racemonster. Niet voor niets dachten wij een aantal maanden geleden haar blij te maken met een fiets voor ‘grote meisjes’ in haar lievelingskleur paars. Vol spanning keken wij afgelopen april toe hoe zij haar cadeau ‘uitpakte’ (nou ja, veel viel er niet uit te pakken; er zat wel een grote, paarse strik omheen). Ze leek even behoorlijk onder de indruk, maar na een eerste poging – die absoluut niet volgens Lisa’s plan verliep (een kleine valpartij) – werd de fiets met een zekere strengheid verbannen naar de schuur. Wij kennen Lisa en wisten dat we haar niet gauw weer zouden kunnen verleiden tot poging twee. We besloten deze verbanning te accepteren en hoopten dat we over enige tijd weer een frisse start zouden kunnen maken.
Goed kijken en luisteren
Volgens Pelgrom & Hendriksen (2023) moet je een kind leren kennen om het te kunnen opvoeden, begeleiden en onderwijzen. ‘Kijken en luisteren helpt je te ontdekken hoe je het kind kunt begeleiden, zodat het zich kan ontwikkelen tot een zelfstandig en autonoom individu. Het kind laat jou dan vanzelf zien wat het nodig heeft om zelf controle over het leven te krijgen, zelf goede keuzes te maken en zelf de dingen op een goede manier uit te voeren. Het kind vertelt jou als het ware wat het nodig heeft’.
In volledige aansluiting op bovenstaande woorden – wij kennen onze dochter door en door – accepteerden wij de wens van Lisa, wetende dat we haar voorlopig niet weer op dat specifieke zadel zouden kunnen hijsen. Tegelijkertijd vertrouwden we erop dat de interesse in haar nieuwe fiets op een later moment weer als vanzelf zou terugkomen.
Plotselinge sprongen & oefening baart kunst
Al sinds haar geboorte is Lisa een heel eigengereid meisje dat soms opeens iets kan zonder dat daar een vorm van zichtbare oefening aan vooraf lijkt te zijn gegaan. Oefenen op een potje was bijvoorbeeld een dag of twee leuk, daarna keek ze er absoluut niet meer naar om. Sterker nog, wanneer wij ook maar de suggestie deden om even op het potje te gaan zitten, leidde dat meer dan eens tot flinke emotionele uitbarstingen. Een poging op de ‘grote wc’ leek na enige nieuwsgierigheid wel erg leuk, al bleek het bij een tweede poging opeens toch ‘te spannend’ (Lisa’s woorden). Het potje en de grote pot werden een tijd lang compleet genegeerd. En opeens was daar het moment. Het leek alsof Lisa voelde en besloot dat ze het wél kon. Uit het niets. De luier moest per direct uit, ze klauterde als een geoefend aapje op de wc en deed haar eerste plas. De twinkeling in haar ogen gaf alles prijs: ze KON het en was zo trots als een pauw. De dagen erna was ze meer op de wc te vinden dan niet, het was allemaal zo leuk en ze voelde zich zo groot.
Om iets zelf te kunnen is veel oefening en eindeloze herhaling nodig. Opvoeders denken vaak dat iets allang wordt beheerst, terwijl jonge kinderen nieuwe verworven vaardigheden blijven herhalen tot de handeling vervolmaakt is (Pelgrom & Hendriksen, 2023). Herhaling is een middel tot vervolmaking, tot ontwikkeling. Maria Montessori benadrukte ook de kracht van herhaling:
‘De leider moet het kind helpen zelf te werken en de weg van zijn geestelijke ontwikkeling te volgen. Hij moet daarbij bedenken dat het kind een groot geduld heeft en dezelfde dingen lange tijd wil en moet herhalen en er tevens naar verlangt de dingen in al hun onderdelen te leren kennen’ (Montessori, 1953).
Ja, dat Lisa ‘de dingen in al hun onderdelen wilde leren kennen’ was ons wel duidelijk. Ze wilde eindeloos vaak doorspoelen (de kleine én grote knop), handen wassen, handen afdrogen en moest daarna natuurlijk wéér op de wc.
Plotselinge ‘sprongen’ in de ontwikkeling
Kinderen ontwikkelen zich niet in een vloeiende, lineaire lijn waarbij de ene na de andere vaardigheid wordt verworven om, als dit afgerond is, een volgende stap in de ontwikkeling te zetten (Pelgrom & Hendriksen, 2023). Er zijn fasen aan te wijzen – ook wel gevoelige perioden genoemd – waarin het kind extreem snel leert, waarbij het als het ware een sprongetje maakt. Het is een tijdsspanne waarin het kind openstaat om nieuwe kennis op te doen of vaardigheden aan te leren dan de periode daarvoor of daarna.
‘Deze perioden worden bepaald door bepaalde gevoeligheden, de men aantreft bij wezens in de groei, zij zijn van voorbijgaande aard en beperken zich tot het verkrijgen van een bepaald vermogen’ (Montessori, 1937).
Dan nu terug naar het leren fietsen. Een paar maanden gingen voorbij en het stof verzamelde zich in steeds dikkere lagen op die mooie, paarse fiets. Tot het moment dat Lisa een zeer kleurrijke helm kreeg van ons en de aandacht opeens weer gevestigd werd op die mooie, paarse fiets. Heel even koppelde ik het stuiterende enthousiasme aan de net binnengekomen, zeer kleurrijke, helm. En ja, wellicht zorgde het prachtige hoofddeksel voor wat extrinsieke motivatie, al zag ik wat er daarna gebeurde totaal niet aankomen. We waren amper een kwartier aan de gang en ze ging ervandoor. Helemaal zelf. De beroemde Montessoriaanse fases van ‘Help mij het zelf doen’ (Een hand in de nek, naast haar rennend) en ‘Leer mij het zelf doen’ (Vooruit blijven kijken! Blijven trappen!) werden in een extreem rap tempo doorlopen. Binnen een kwartier fietste Lisa zelf: de eindfase van ‘Laat mij het zelf doen!’ was bereikt. Perplex keek ik toe. Ik herinnerde me veel meer oefening op mijn eigen fiets in mijn vroegere jaren. Lisa, daarentegen, leek het moment te hebben afgewacht totdat ze dacht ‘Ja, ik ben er klaar voor en ik kan het!’ En ja, dit bleef ze eindeloos herhalen.
Emma Koers
Bronnen
- Pelgrom, E. & Hendriksen, J. (2023). En nú: Montessori! (4e druk). AVE.IK.
- Montessori, M. (2021). Het geheim van een kinderleven. Montessori-Pierson Publishing Company, Amsterdam.
- Montessori, M. (2021). De Methode. De ontdekking van het kind. Montessori-Pierson Publishing Company, Amsterdam.